«چنین گفت رستم به اسفندیار، که کردار ماند ز ما یادگار.»
این بیت، بخشی از شاهنامه فردوسی است که شنیدنش از زبان یک کودک قطعاً می‌تواند جذاب باشد.
بسیاری از ما با دیدن مسابقه‌های مشاعره کودکان، دوست داریم بچه‌هایمان هم استعداد و توانایی‌هایشان را درزمینه‌ی حفظ شعر نشان بدهند.
این وسط گذشته از انتخاب روش مناسب برای آموزش کودک باید به فکر شعرهای مناسب با سن و سال کودکان و افزایش علاقه‌مندی به دیوان حافظ و شاهنامه و… هم باشیم.
خب اگر به‌عنوان والدین حفظ شعر بخشی از دغدغه شما برای آموزش کودک است، پیشنهادمان این است با این مطلب همراه باشید تا اول‌ازهمه به سراغ بررسی مزایا و روش‌های آموزش شعر به کودکان برویم و بعدازآن سری به بهترین نمونه‌ها و مجموعه‌های شعر ویژه کودکان بزنیم.
چرا باید به سراغ آموزش شعر به کودکان برویم؟
1. تقویت حافظه کودکان: بر اساس تحقیقات سلول‌های مغزی تا دوران بیش از دبستان حدود ۸۰ درصد از رشدشان را انجام می‌دهند. از آنجایی‌که مغز هم مثل سایر ماهیچه‌های بدن باکمی تمرین بیشتر، قوی‌تر می‌شود، می‌توانیم این‌طور نتیجه‌گیری کنیم که حفظ شعر درواقع همان ورزش ذهن است که در زمان درست یعنی همان سنین پیش از دبستان به رشد و تقویت حافظه کودکان کمک می‌کند. درک آن‌ها از کلمات و آواها را به مقدار قابل‌توجهی بهتر می‌کند و درنهایت بخش‌های مربوط به توانایی گفتار و شنیدار ذهنشان را حسابی سرحال می‌آورد.
2. بهبود اعتمادبه‌نفس: بچه‌ها در دوره‌ای خاص، یعنی حوالی سه‌سالگی تصور می‌کنند مرکز عالم هستند. بدیهی است که اگر کسی خلاف این نظریه رفتار کند کودکان هم آستین‌ها را بالا می‌زنند و سعی می‌کنند توجه دیگران را به خودشان جلب کنند.
آموزش کودک و حفظ شعر کمک می‌کند تا این جلب‌توجه در مسیر درستی پیش برود. وقتی بچه‌ها مهارتی مثل خواندن دیوان حافظ یا بیان اشعار شاهنامه و یا اشعار مناسب سن‌شان را داشته باشند، و از سوی بزرگ‌ترها هم به خاطر این مهارت و استعداد تشویق بشوند. هم اعتمادبه‌نفس لازم برای صحبت در جمع را پیدا می‌کنند و هم باانگیزه بیشتری به ادبیات غنی ایرانی توجه کرده و به سراغ مطالعه آثار جذاب می‌روند.
3. افزاش دایره واژگانی و توانایی تصویرسازی: شعرها دروازه‌ی ورود کودکان به دنیای کلمات و عبارت‌های تازه و نو هستند. از طرف دیگر ذهن کودکان برای حفظ شعر، تلاش می‌کند تا کلمات هم‌قافیه را پیدا کند و همین به خلاقیت آن‌ها در واژه‌سازی کمک ویژه‌ای می‌کند.
آشنایی با جغرافیا و شهرهای مختلف (به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را)، آشنایی با رسوم قدیمی و همچنین تخیل و تصویرسازی برای درک بهتر شعر هم از دیگر فوایدی است که می‌توانید با آموزش کودک و حفظ شعر به آن‌ها دست پیدا کنید و دوران کودکی غنی‌ای برای بچه‌ها بسازید.
4. افزایش توانایی سخنوری در کودکان: در ذهن همه‌ی ما صندوقچه‌ی بزرگی وجود دارد که واژه‌ها و ساختارهای ادبی مختلف را در آن قرار می‌دهیم، هرقدر بتوانیم بیشتر یاد بگیریم و کلمات بیشتری در این صندوقچه ذخیره کنیم، هنگام صحبت کردن هم می‌توانیم روی واژه‌های جدید حساب کرده و از ترکیبات جدید کلامی برای بیان بهتر منظورمان کمک بگیریم.
این موضوع با حفظ شعر برای کودکان هم اتفاق می‌افتد. کودکان با حفظ شعر علاوه بر اینکه می‌توانند فصیح‌تر و روان‌تر از سایر دوستانشان صحبت کنند، با واژه‌های جدید ازنظر آوایی هم آشنا می‌شوند و در زمان مدرسه می‌توانند واژه‌ها را بهتر درک کرده و در نوشتار و خواندن استعداد بهتری از خود نشان دهند.
کدام کتاب‌ها برای آموزش کودک و حفظ شعر مناسب‌تر هستند؟
چه کتابی برای شروع حفظ شعر مناسب است؟ این سوالی است که همه‌ی ما وقتی به کتاب‌فروشی یا سایت‌های فروش کتاب می‌رویم، معمولاً از خودمان می‌پرسیم. اما واقعیت این است که هیچ پاسخ مشخصی برای این سؤال وجود ندارد. درواقع بهترین کتاب برای آموزش شعر به کودک کتابی است که،
- کودک شما آن را دوست داشته باشد و بتواند با آن ارتباط برقرار کند. بعضی از کودکان عاشق شعرهای ساده هستند، برخی دیگر اما از شعرهایی که تصویرسازی غنی‌تری دارند، لذت می‌برند. تعدادی از کودکان هم دوست دارند از لابه‌لای شعرها به دنیاهای دیگر یا حتی زاویه‌هایی دیگ از زندگی روزمره سرک بکشند.
- نکته‌ی دوم تناسب اشعار کتاب با سن و سال کودک است. بچه‌ها تا قبل از سه‌سالگی معمولاً دوست دارند دنیای اطرافشان را بهتر درک کنند. اما بعدازآن از کمی خیال هم استقبال می‌کنند و شاید حفظ شعری راجع به یک ماشین پرنده برایشان جالب باشد.
- نکته‌ی آخر که نباید فراموش کنیم، توجه به محتوای کتاب است. محتوای کتاب علاوه بر اینکه باید نیاز کودک به سرگرمی را برطرف کند، خوب است که کمی هم راه ما را در آموزش غیرمستقیم هموار کند. کتاب‌های مختلفی مثل آموزش آداب اجتماعی، ایجاد زمینه‌ی مناسب در کودک برای شروع یک دوستی ساده یا افزایش کنجکاوی او برای کندوکاو در ادبیات فارسی و… ازجمله کتاب‌هایی هستند که می‌توانید با خیال راحت آن‌ها را در سبد خرید کتاب کودک‌‌مان قرار بدهیم و با حفظ شعر و توجه به مفاهیمشان لحظات جالب و سرگرم‌کننده‌ای را در کنار فرزندمان بگذرانیم.
آموزش شعر به کودکان با چند تکنیک ساده
از شنیدن شروع کنید: بچه‌ها چطور صحبت کردن را یاد میگیرند؟ پاسخ این سؤال ساده است، آن‌ها با دقت به صداها و آواهای محیط اطرافشان گوش می‌دهند و بعد همان چیزی را که می‌شنوند، تکرار می‌کنند.
برای آموزش شعر به کودکان هم باید از همین تکنیک استفاده کنیم. کلمات هم‌قافیه را حین کارهای روزمره تکرار کنیم. برایشان شعرهایی را زمزمه کنیم. تفاوتی ندارد، موقع غذا خوردن شعری راجع به هواپیماهایی به شکل قاشق غذاخوری بخوانیم یا برای بستن بند کفش‌ها از شعر معروف سوراخ خرگوش کمک بگیریم. مهم این است که ریتم و آهنگ را از سنین خیلی پایین وارد زندگی کودک کنیم و البته صبور باشم و یادمان باشد که ما در این مرحله تنها به دنبال آشنا کردن ذهن کودک با مفهوم به نام شعر هستیم.
ریتم و حرکت: «کوچولو زیادی باهوشه، میخواد خودش کفش بپوشه…» می‌بیند؟ این بیت شعر، ریتم خیلی آسانی دارد و مطمئن باشید که بچه‌ها با شنیدنش حسابی ذوق می‌کنند. حالا کمی آهنگ یا دست زدن را هم با این شعر ترکیب کنید. و از نتیجه لذت ببرید.
درواقع بچه‌ها از هر آوای ریتمیکی استقبال کرده و مطلب را در ذهنشان حک می‌کنند. باور نمی‌کنید؟ آن شعر دوران کودکی خودمان را یادتان هست؟ «دست می‌زنم من…پا می‌کوبم من…» تقریباً تمام بچه‌ها این شعر را با تک‌تک حرکاتش به خاطر دارند. چراکه وقتی تمام حواس بدن درگیری انجام کاری می‌شود اصل موضوع یعنی مفهوم شعر هم به‌راحتی و بدون مزاحمت در ذهن می‌ماند.
بازی و نقاشی: کدام بچه‌ای را دیدید که با آغوش باز از نقاشی و بازی استقبال نکند؟ وقتی شعری راجع به گل و صحرا می‌خوانیم. یا مثلاً شعری با مضمون زیبایی‌های طبیعت از دیوان حافظ انتخاب می‌کنیم که کلمات ساده‌تری دارد و برای حفظ شعر کودکان مناسب است، خیلی ساده می‌توانیم از نقاشی کردن برای درک بهتر مضامین شعر کمک بگیریم. این روش مخصوص برای آموزش کودکانی که حافظه تصویری بهتری دارند، مناسب‌تر است.
در کنار این موضوع از بازی هم غافل نشوید. یک نمایش دست جمعی راجع به نبرد رستم با اکوان دیو هم می‌تواند لحظات شادی را برایتان فراهم کند و هم به حفظ شعر و یادگیری اشعار شاهنامه کمک زیادی کند.
۴ قدم اصلی برای آموزش شعر به کودکان
- یک‌بار شعر را به‌طور کامل بخوانید. از کودک بخواهید که درک کلی‌اش از مضمون شعر را بگوید. یا اگر در فهم کلمه یا بیتی مشکلی دارد، از شما کمک بگیرد.
- بعد از درک مفهوم شعر حالا وقتش است که یک‌بار دیگر شعر را با ریتم و وزن مناسب بخوانید. اما انتظار نداشته باشید بچه‌ها در همین مرحله شروع به تکرار شعر کنند.
- از تکنیک‌‌هایی که در بخش قبل گفتیم، مثل بازی، نقاشی و… استفاده کرده و بیت به بیت شعر را برای کودک خوانده و بعد از کودک بخواهید که آن بیت را بعد از شما تکرار کند.
- صبور باشد. اگر کودک بخشی از شعر را از یاد برد، به‌جای راهنمایی مستقیم، مفهوم آن کلمه یا عبارت را بگویید و اجازه بدهید کودک از طریق آزمون‌وخطا کلمه‌ی صحیح را پیدا کند. به‌این‌ترتیب امکان آنکه دوباره آن عبارت را فراموش کند؛ کمتر می‌شود.
حفظ شعر و آموزش کودک با سه مجموعه جذاب
مجموعه شعر و شکر
مجموعه شعر و شکر یک مجموعه کتاب ده‌جلدی است که با تصاویر جذاب و رنگارنگ شعرهایی با ریتم خوب و حال و هوای مناسب کودکان، می‌تواند اولین کتاب کودک برای حفظ شعر باشد.
کتاب‌های این مجموعه توسط شاعران بزرگ کودک کشور نوشته‌شده است از نویسندگان سرشناس این مجموعه می‌توانیم به شکوه قاسم نیا ، افسانه شعبان‌نژاد، شراره وظیفه‌شناس، مریم هاشم‌پور، مصطفی رحماندوست، اسدالله شعبانی و… اشاره کنیم.
هر یک از کتاب‌های این مجموعه دوازده شعر باحال و هوای متفاوت دارد و برای خردسالان تا حدود سه‌سالگی مناسب است. البته که بچه‌ها خیلی زود دل‌بسته کتاب‌های کودکی‌شان می‌شوند و درنتیجه ممکن است این کتاب حالا حالاها مهمان کتابخانه فرزندتان باشد و هرچند وقت یک‌بار هوس مطالعه‌ی آن‌ها به سرش بزند.
فرصتی تازه برای خیال‌پردازی، بهبود دایره واژگان و همچنین کمک گرفتن از داستان‌ها و واژه‌های جدید برای بیان احساسات و داستان‌پردازی ازجمله هدایای ارزشمندی است که این مجموعه در اختیارتان می‌گذارد.
اگر دوست داشته باشید می‌توانید ابتدا یکی از کتاب‌های مجموعه شعر و شکر را تهیه‌کرده و بعد به سراغ سایر جلدها بروید. در این صورت خوب است؛ که با اسامی هر ده جلد این مجموعه آشنا بشویم:
- هزارتا نی‌نی ؛
- هم این قشنگ، هم اون قشنگ ؛
- مثل یه بلبل کوچولو ؛
- کفش‌های جیک‌جیکی ؛
- خنده‌ی ما قشنگه ؛
- بوس خیس ؛
- بی‌اجازه ؛
- پر، پر منم پر ؛
- پولک به پولک ؛
- تولد قارقارک .
مجموعه شعر و شکر را همین‌حالا، تهیه کنید.
مجموعه ترانه‌های کودکانه
چشمت کو؟ زبانت کو؟ این‌ها از آن سؤالات ابتدایی هستند که ما معمولاً از نوپاها می‌پرسیم و بعد وقتی با انگشتان کوچکشان چشمشان را نشان می‌دهند یا زبانشان را بیرون می‌آورند حسابی قربان صدقه‌شان می‌رویم.
اما راه‌های جالب‌تری هم برای آموزش هست. یکی از این راه‌ها کمک گرفتن از شعر است. بچه‌ها تا دلتان بخواهد نسبت به اعضای بدن‌شان کنجکاو هستند. و البته از تعریف‌های پیچیده هم با قرض کردن دو پا فرار می‌کنند. تمام این‌ها در کنار علاقه‌ی عجیب‌شان به پاره کردن کتاب‌ها باعث شده است که مجموعه ترانه‌های کودکانه سروده زهرا موسوی انتخابی ایده‌آل برای آموزش و البته حفظ شعر باشد.
کتاب‌های مجموعه ترانه‌های کودکانه خشتی هستند پس از پاره شدن و تکه‌تکه شدن کتاب خبری نیست. از طرف دیگر زهرا موسوی شاعر این کتاب، یکی از شاعران خوش‌نام کودک است و درنتیجه می‌توانید روی آهنگین و ساده بودن اشعار کتاب حساب ویژه‌ای بازکنید.
کتاب‌های مجموعه ترانه‌های کودکانه با این نام‌ها در دسترس هستند:
این مجموعه با نقاشی‌های جذاب و سرگرم‌کننده و لحنی گرم توسط انتشارات پیدایش چاپ‌شده و می‌توانید با تهیه پک کامل مجموعه، راه جدیدی برای آموزش و سرگرمی با کودکتان پیدا کنید.
ترانه‌های کودکانه را از اینجا تهیه کنید.
مجموعه ترانه‌های نی‌نی
گاهی کفگیر لالایی‌های والدین حسابی به ته دیگ می‌خورد. مخصوصاً آن زمانی که بعد از خواندن لالایی‌های مختلف بچه‌ها تصمیم میگیرند، نخوابند.
کتاب کوچولو بخواب شب شده یکی از کتاب‌های مجموعه ترانه‌های نی‌نی است؛ که می‌توانید برای قبل از خواب کودک انتخاب کنید. اشعار این کتاب که توسط خانم رودابه حمزه‌ای سروده شدند، هم آرامش‌بخش هستند و هم با تصاویر جذاب می‌توانند انتخاب خوبی برای مطالعه قبل از خواب باشند.
اشعار کتاب لحن ساده‌ای هم دارند و درنتیجه ممکن است کودکتان را ببینید که عروسک‌هایش را روی تخت خوابانده و بعد از حفظ شعر کتاب برایشان لالایی می‌خواند.
مجموعه ترانه‌های نی‌نی، دو جلد دیگر هم دارد که شامل کتاب‌های کوچولو پاشو، صبح شده و کوچولو بیا بریم ددر، است. این دو کتاب هم دست‌پخت خانم رودابه حمزه‌ای هستند و برای بچه‌هایی که حوصله‌ی رفتن به مهدکودک را ندارند یا ترجیح می‌دهند تا وسط روز در تخت بمانند یا حتی حوصله‌ی گردش و تفریح ندارند و نمی‌دانند در بیرون از خانه چه خبر است؟ مناسب هستند.
جلد کتاب‌ها مقوایی است و یکی از آن مجموعه‌هایی است که می‌تواند مسیر آموزش کودک و حفظ شعر را به خاطر ادبیات شیرین و ساده‌اش حسابی هموار کند.
برای تهیه کتاب‌های این مجموعه، همین‌حالا کلیک کنید.
حفظ شعر و آموزش کودک در یک نگاه
خب تصمیمتان را گرفتید؟ دوست دارید همین حالا یک شعر کودکانه با ریتم مناسب انتخاب کنید و به سراغ آموزش کودک و حفظ شعر بروید؟
اگر جوابتان یک «بله» بلند است بیایید نگاهی به خلاصه آنچه گفتیم، داشته باشیم:
- برای حفظ شعر و آموزش شعر به کودکان به سراغ کتاب‌هایی با محتوای غنی و متناسب با سن کودک بروید.
- فرآیند آموزش کودک و حفظ شعر را با بازی، نقاشی و فعالیت‌های دسته‌جمعی ترکیب کنید.
- آموزش دیوان حافظ یا شاهنامه یا حتی مجموعه اشعار کودکانه؛ تفاوتی ندارد که به سراغ کدام‌یک می‌روید. برای آموزش تمام این مطالب لازم است که صبر کنید و بیشتر از مسیر لذت ببرید و زیاد به نتیجه فکر نکنید.
- یادتان باشد که حفظ شعر باعث بهبود حافظه، افزایش اعتمادبه‌نفس، تقویت مهارت‌های گفتار و شنیدار در کودک می‌شود.
در آخر اگر خردسالی در خانه دارید که دلتان می‌خواهد اولین قدم‌ها برای حفظ شعر و آموزشش بردارید می‌توانید از لیست کتاب‌های معرفی‌شده در مقاله مثل مجموعه شعر و شکر، مجموعه ترانه‌های نی‌نی یا مجموعه ترانه‌های کودکانه یکی را انتخاب کنید و بعد خیالتان راحت باشد که مسیر آموزش شعر به کودک را از نقطه‌ای درست شرع کردید.
اگر شما هم تجربه‌ای مشابه از آموزش شعر به کودکتان دارید، با ما در میان بگذارید.