دوران دانش‌آموزی برای بسیاری از ما به دو قسمت فعالیت‌های آزمایشگاهی و عملی و کلاس‌های تئوری خسته‌کننده تقسیم شده بود. این موضوع بین تمام دانش‌آموزان رایج است و حتی هری پاتر و رفقا هم در سال پنجم وقتی مجبور شدند صرفا سر کلاس‌های تئوری دفاع در برابر جادوی سیاه بنشینند، در حد مرگ خسته شدند.
این وسط هستند نویسندگانی که این حس و حال و هوای دانش‌آموز جماعت را درک کنند و به جای تلاش برای نوشتن کتاب آموزشی نوجوان به شکل خسته‌کننده به سراغ کتاب طنز علمی می‌روند.
نمونه خیلی بارزش همین جناب نیک آرنولد که با مجموعه کتاب علوم ترسناک رسما دریچه جدیدی از دنیای علم را به روی بچه‌ها و نوجوان‌ها باز کرد.
اما داستان به همین‌جا ختم نشد. و به تدریج پای زندگینامه‌نویسی و آشنایی با مشاهیر به شکل خلاقانه هم به بازار کتاب باز شد، اینکه این مجموعه‌ها چه خوبی‌هایی دارند و اصلا چرا باید به سراغ‌شان برویم سوالاتی هستند که تصمیم داریم در این مقاله وبلاگ پیدایش برایشان جوابی پیدا کنیم.
یک کتاب طنز علمی که از دستتان نمی‌افتد؛ مجموعه علوم ترسناک
مجموعه علوم ترسناک یک مجموعه کتاب به قلم آقای نیک آرنولد است. خود جناب آرنولد می‌گوید که اولین بار برای شروع کارش یک نامه به انتشارات اسکولاستیک (ناشر اصلی مجموعه علوم ترسناک) می‌نویسد و برایشان از ایده اولیه نوشتن کتابی برای توضیح مسائل علمی با زبانی طنز می‌گوید. مدیر انتشارات هم موافقت می‌کند و البته این موافقت حسابی به نفعش تمام می‌شود چرا که این مجموعه فقط در بریتانیا چهار میلیون نسخه فروخته است و تا به حال در بیش از 28 کشور جهان چاپ و ترجمه شده است و توانسته هزار و یک جایزه ریز و درشت را صید کند جوایزی مثل:
- جایزه ZLS تامسون رویترز که به گفته نیک آرنولد جام جهانی نویسندگاه علمی است؛
- جایزه جونیور اونتیس در سال 2004؛
- جایزه انجمن سلطنتی برا یکتاب‌های علمی در سال 2003
- و …
چرا علوم ترسناک بخوانیم؟
مگر خواندن علم به روش ساده و معمولی چه اشکالی دارد که باید به سراغ علوم ترسناک برویم؟ جواب اینجاست:
طراحی آزمایش‌های علمی در مجموعه علوم ترسناک، بیان کردن حال وهوای دنیای علم از ریزترین ساختارهای میکروسکوپی دنیا گرفته تا ساختارهای بزرگ از زاویه‌ای دیگر، تصویرسازی‌های خوب در کنار بیان ماجرای سخت و پیچیده به صورت ساده و داستانی تنها بخش کوچکی از خلاقیت به کار رفته در این مجموعه هستند.
در واقع آرنولد همان اول ماجرا با خودش گفت: «چرا باید همه چیز مثل کتاب‌های درسی خشک و خسته‌کننده باشد؟» یا اصلا «چرا باید یک کتاب آموزش نوجوان شبیه به کتاب‌های علوم صد سال پیش باشد؟» او و تصویرگر کتابش درک کردند که نوجوان امروز عاشق تصویر و قصه‌ست، از کمی چاشنی طنز استقبال می‌کند و البته سرش برای ماجراجویی حتی اگر به صورت علمی هم باشد و محدود بشود به شکار و کشت میکروارگانیسم‌ها، استقبال می‌کند. پس آستین‌ها را بالا زدند و موتور خلاقیتشان را روشن کردند و یک مجموعه کتاب علمی خوب را روانه بازار کردند.
مورد دیگر این است که کتاب‌ها کاملا منطبق با برنامه درسی و سطح درک دانش‌آموزان نوشته شده‌اند. برای همین بیشتر بچه‌ها می‌توانند فعالیت‌های عملی کتاب را انجام بدهند.
نکته نهایی اینکه این مجموعه کتاب علاوه بر اینکه دیدی کلی و همه‌جانبه‌نگر نسبت به مسائل علمی دارد، به بچه‌ها تصویری از آینده دنیا و شگفتی‌های علمی می‌دهد. در واقع آرنولد در این مجموعه تلاش می‌کند نه تنها مسیر آمده علم را روشن و واضح نشان بدهد، بلکه یک چراغ‌قوه دستش می‌گیرد و به آن زاویه‌های تاریکی که در آینده روشن می‌شود، تاثیری که علم در آینده بر دنیا می‌گذارد، چگونگی تکامل و رشد و… نیز نور می‌تاباند.
اما این همه از جناب آرنولد گفتیم؛ اجازه بدهید سری هم به زندگینامه‌شان بزنیم:
نیک آرنولد مرد شماره یک علوم ترسناک
نیک آرنولد در سال 1964 به دنیا آمد. (از این خسته‌کننده‌تر نمی‌شود یک زندگینامه را شروع کرد.) اما بگذارید برایتان خلاصه‌اش کنم؛ جناب آرنولد در دوره تحصیل تمام جوایز مدرسه و مدارک تحصیلی را درو کرد تا اینکه در طول یک پروژه دانشگاهی، به سراغ آموزش کودکان رفت و از همان‌جا ایده اولیه نگارش کتاب علوم ترسناک در ذهنش شکل گرفت.
مشکل این بود که هیچ ناشری به این ایده روی خوش نشان نمی‌داد. بنابراین آقای آرنولد رفت سراغ ویراستاری تا بتواند به تدریج خودش کتابش را چاپ کند. اما دنیای ویراستاری هم نتوانست آن سکوی پرش مورد نظر باشد.
پس آقای آرنولد یک نامه عجیب نوشت و به این ترتیب پایش به انتشارات معروف باز شد. ناشر که دید جناب آرنولد سر پرشوری دارد، یک تصویرگر کاردرست هم دراختیارش گذاشت و به این شکل تیم رویایی مجموعه کتاب علوم ترسناک شکل گرفت. تیمی که بعد از انتشار نسخه اولیه باز هم کار می‌کند، مطالب را مطابق با علوم روز و یافته‌های جدید ویرایش می‌کند و حتی در سال 2010 یک‌بار تمام مجموعه را از نو بازسازی و تصویرسازی کرد تا به مذاق بچه‌های نسل جدید خوش‌تر بیاید.
بیایید کمی در آزمایشگاه علوم ترسناک قدم بزنیم!
اگرچه کل مجموعه حدود چهل جلد است، اما اینجا خلاصه‌ای از جذاب‌ترهایشان را نوشتیم (طرفداران علوم ترسناک درک می‌کنند که انتخاب خیلی سختی بود)
بله! تمام گیاهان مثل آن گلدان بی‌آزار بامبو گوشه اتاق نیستند. مثلا همین کاکتوس‌ها را در نظر بگیرید؟ ببینید با آن تیغ‌های کوچکشان چطور خصمانه از خودشان دفاع می‌کنند و با استراتژی «بهترین دفاع حمله‌ست.» به سراغتان می‌آیند؟
در کتاب گیاهان شرور، علاوه برا اینکه با آن روی سکه گیاهان آشنا می‌شویم، متوجه می‌شویم که عجب کارخانه پروپیمانی در دل گیاهان بنا شده است و اصلا این سبزی و رنگ عجیب برگ‌ها، بوی خاص بعضی از گیاهان، دانه‌های سمی بعضی دیگر از گل‌ها از کجا می‌آید؟
همین ویروس کرونا را در نظر بگیرید، ابعاد سلولی‌اش دقیقا چقدر است؟ اصلا میکروارگانیسم‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها از کجا می‌آیند؟ چه فرقی با هم دارند؟ در یک نبرد برابر کدام برنده می‌شود؟ در دنیای میکروارگانیسم‌ها چه ماجرایی در جریان است؟ بعد از ورود به بدن چه جنگی درمی‌گیرد تا این عزیزان نتوانند کارشان را درست انجام بدهند و مثل لشکر شکست‌خورده شرشان را از بدنمان کم کنند؟ جواب در کتاب میکروب‌های ترسناک است و البته اگر دوست دارید با ساختارهای بدن هم این وسط آشنا شوید پیشنهادمان کتابچه بدن همین مجموعه است.
از وقتی جناب نولان تصمیم گرفت مثل یک یویو با زمان و نظریه‌های فضا- زمان در فیلم‌هایش بازی کند (همان فیلم میان ستاره‌ای منظورمان است.) تب کشف مفهوم زمان میان نوجوان‌ها داغ‌تر شد. اگر شما هم از این دسته هستید، پیشنهادمان کتاب علمی حقایق هولناک درباره زمان است. در این کتاب آرنولد اول از همه مفهوم زمان را توضیح داده است. بعد گفته اصلا این ساعت و تقویم از کجا آمده‌اند و در آخر به سراغ نظریه‌های جدیدی رفته است که پیرامون زمان نوشته شده‌اند.
برای تهیه مجموعه علوم ترسناک کلیک کنید.
آشنایی با مشاهیر خفن از فاصله نه‌چندان نزدیک!
این یک واقعیت است که ما گاهی هنگام روبه‌رو شدن با مشاهیر و بزرگان، طوری برخورد می‌کنیم انگار این دوستان با اولین سفینه فضایی مستقیم از مریخ آمده‌اند (البته آن بخش‌های قابل سکونت مریخ که هنوز برای ما در دسترس نیست.) و به این ترتیب تصور اینکه خود ما هم بتوانیم روزی جا پای آن‌ها بگذاریم، هر روز سخت‌تر و دورتر می‌شود.
خوبی مجموعه‌ای مثل مشاهیر خفن این است که اول از همه با زبان طنز به‌سراغ ماجرا رفته است و بعد با شعار «از شکست‌ها درس پیروزی بگیریم!» به سراغ بررسی زندگینامه سرشار از شکست مشاهیر رفته است. به این ترتیب ما می‌توانیم از آن صد بار شکست دانشمند محترم، چیزهایی یاد بگیریم و حداقل خودمان برای بار صد و یکم زمین نخوریم!
نویسندگان مجموعه مشاهیر خفن متفاوت هستند. در واقع هر فرد بر اساس اطلاعاتی که در حوزه خودش داشته است سعی کرده است با زبانی جذاب و زاویه نگاهی جدید به سراغ بررسی زندگی قهرمان زندگی‌اش برود.
کتاب‌های مجموعه مشاهیر خفن
در کتاب رولد دال و کارخانه داستان‌سازی ما مستقیم با جناب رولد دال روبه‌رو می‌شویم. چطور کودکی‌اش را گذراند؟ نقطه عطف کودکی‌اش چه بود که هوس کرد داستان کودکان بنویسد؟ چرا کتاب‌هایش را دوست داریم و کلی ماجرا و چرای دیگر.
اگر فکر کرده‌اید زندگی بزرگ‌ترین داشنمند دنیا، یک زندگی ساده بوده که هر روز صبح با تخته سیاه و آزمایش سروکار داشته، سخت در اشتباه هستید. زندگی آلبرت (اجازه بدهید کمی با دانشمندها خودمانی شویم) دست کمی از یک ماجرای پلیسی نداشته است. در طول جنگ جهانی دوم مجبور می‌شود جانش را سردست بگیرد و از دست نازی‌ها فرار کند. هنوز عرقش از این فرار خشک نشده که تازه می‌فهمد اف بی آی دنبالش است و دست آخر هم آن نظریه نسبیت را کشف می‌کند تا به تنهایی باعث مردود شدن نیمی از دانش‌آموزان در درس فیزیک شود!
این کتاب به ماجرای آن سیب معروف از زاویه‌ای دیگری نگاه می‌کند. مثلا اینکه اگر جناب نیوتون شاگرد تنبل مدرسه نبود و رفوزه نمی‌شد (باور کنید راست می‌گوییم.) اصلا می‌توانست راه بیفتد و جاذبه را کشف کند و هزار قانون فیزیک کشف کند؟ اگر اعدام می‌شد چطور؟ آن وقت چه کسی این جاذبه را کشف می‌کرد؟ زندگینامه مشاهیر همیشه آنطوری نیست که به نظر می‌رسد، باور نمی‌کنید؟ کتاب را یک بار امتحان کنید.
برای تهیه مجموعه مشاهیر خفن کلیک کنید.
از ربات‌ها تا دایناسورها؛ مجموعه دانش ترسناک
اگر فکر کرده‌اید که نویسنده‌ها بعد از نوشتن مواردی که دربخش‌های قبلی گفتیم، بیخیال نشان دادن وجوه ترسناک علم شده‌اند، باید بگوییم که سخت در اشتباه هستید.
آقای کیارتان پاسکیت و دوستانش یک روز نشستند و با خودشان گفتند :«اگر ربات‌ها دست به آشوب بزنند، چه اتفاقی می‌افتد؟» یا «اگر ریاضی را از آن معادله‌های خشک خارج کنیم و با یک ذره‌بین به دنبال نقاط جذابش بگردیم، ممکن است که بچه‌ها با این درس آشتی کنند؟»
و به این ترتیب تیمی که در آن یک کمدین اهل علم (منظورمان همان آقای پاسکیت است) و چند دوستدار علم شوخ‌طبع حضور دارند، تشکیل شد و مجموعه‌ای را نوشتند که با عنوان دانش ترسناک می‌شناسیم.
آن‌ها در این مجموعه دست روی هر موضوعی که جنبه شوخی و البته علمی داشت، گذاشتند. از کهکشان‌ها تا دایناسورها تا صحنه تئاتر و سینما و…
دربخش زیر به سراغ معرفی چند کتاب این مجموعه رفتیم.
نگاهی به کتاب‌های مجموعه دانش ترسناک
دایناسورها واقعا گوربه‌گور شدند؟ چه چیزی باعث شد که گوربه‌گور شوند؟ اصلا این عزیزان غول‌پیکر قبل از اینکه کلا منقرض شوند روی زمین چطور زندگی می‌کردند؟ امکان دارد مثل پارک ژوراسیک دوباره هوس کنند و به زمین برگردند؟ نیک آرنولد در این کتاب به سراغ همین سوال‌ها رفته است.
مجموعه تبدیل شوندگان یا همان ترنسفورمرز را دیده‌اید؟ دوست دارید بدانید اولین رباتی که ساخته شد یا جد همان اتوبات‌ها چه کسی بود؟ یا اصلا ربات‌ها از اینکه مجبور می‌شوند هر روز و هر ساعت بر اساس یک سیستم از پیش طراحی شده کاری را انجام بدهند، چه حسی دارند؟ در کتاب روبات‌های آشوبگر مایکل گلداسمیت علاوه بر پاسخ به این سوال‌ها سعی کرده ماجرای رباتی را دنبال کند که به خوردن حلزون هم علاقه دارد!
تصور سفر به مریخ انقدر جذاب هست که تا به‌حال هزاران نویسنده و کارگردان به سراغ داستان‌پردازی راجع به حیات در مریخ رفته‌اند؛ حالا تصور کنید که یک روز وسایل اسکی را برمی‌دارید و می‌روید کجا؟ آفرین مریخ!
بعد از اسکی‌سواری در مریخ دیگر چه چیزی جذاب است؟ مثلا چای خوردن با یک ساکن غمگین سیاره پلوتو!
بله! نویسنده کتاب کهکشان سرگیجه‌آور یعنی همان آقای پاسکیت، در این کتاب با خیال راحت تخیلش را رها کرده است تا در کنار نوشتن مطالب علمی مختلف از کوتوله‌های فضایی تا کهکشان و… قصه‌های دست اولی هم از چگونگی گشت و گذار احتمالی در فضا برایمان بگوید.
برای خرید مجموعه دانش ترسناک کلیک کنید.
آن روی سکه مشاهیر و علم
خواندن کتاب علمی خشک، چیزی شبیه کشیدن ناخن روی تخته سیاه است. همان‌قدر زجرآور! برای همین هم این روزها بیشتر محقق‌های علوم رفتاری روی آموزش به شکل غیر مستقیم تاکید می‌کنند. چرا که ذهن ما معمولا به آموزش غیر مستقیم روی خوش‌تری نشان می‌دهد.
دو مجموعه مشاهیر خفن و علوم ترسناک که به عنوان کتاب طنز علمی هم شناخته می‌شوند، و فروش ویژه و استقبالی که هر روزه از آن‌ها در سرتاسر دنیا می‌شود، اثباتی بر این ادعا هستند که علم همیشه مشتریان خودش را دارد، به شرطی که راه درست ورود به ذهن را پیدا کند.
اگر شما هم مثل ما طرفدار علوم ترسناک و مشاهیر خفن هستید و از غرق شدن در دنیای علم و حقایق عجیب‌اش لذت می‌برید؛ برایمان کمی درباره این مجموعه‌ها بنویسید.