دانشمندها و روانشناس‌ها می‌گویند بیشتر عادات فردی ما در همان دوران کودکی شکل می‌گیرد. عادت‌های ساده‌ای مثل خواب منظم، علاقه به ورزش روزانه، نظم و حتی ویژگی‌هایی فردی مثل تفکر خلاق، قدرت تصمیم‌گیری و…
اما یکی از عادت‌های خوبی که می‌تواند مثل کلید، قفل در بسیاری از ویژگی‌های فردی را باز کند، عادت کتاب خواندن است. در واقع همین کلمه‌های ساده هستند که می‌توانند عامل اصلی پرورش تفکر خلاق، گسترده شدن جهان بچه‌ها و هزار و یک اتفاق مثبت دیگر باشند.
اما یک کتاب خوب برای بچه‌ها باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟ اصلا به چه کتابی می‌توانیم مدال طلایی کتاب مناسب کودک را بدهیم؟
برای پیدا کردن پاسخ همراه این مطلب سایت پیدایش باشید.
چرا باید کتاب دست بچه‌ها بدهیم؟
-
عمیق کردن دنیای بچه‌ها
کتاب‌ها می‌توانند سفینه پرواز بچه‌ها به مریخ و مشتری باشند. می‌توانند استاد آن‌ها در یادگیری علوم باشند. کتاب‌ها در سال‌های اولیه زندگی بچه‌ها نقش دایرالمعارف بچه‌ها را دارند و البته فرهنگ لغتشان.
یک تحقیق ساده نشان داده است کودکانی که در زمان خردسالی با کتاب‌های بیشتری همنشین بوده‌اند، در بزرگسالی و سنین مدرسه بهتر توانستند روخوانی را بیاموزند و هنگام صحبت با مشکلات کمتری مواجه شدند. از طرف دیگر چون با شنیدن لغات مختلف بخش زبانشناسی ذهشان فعال شده است، خیلی راحت‌تر توانستند زبان‌های جدید و غیرمادری را بیاموزند. چرا که ذهن از کودکی یاد گرفته است مثل یک اسفنجِ آماده لغت‌ها، فعل‌ها و زمان‌ها را بیاموزد.
-
به صف کردن کوچولوهای کنجکاو
گورخرها چرا راه راه هستند؟ چرا زمین گرد است؟ چرا بچه‌ها از همان اول نمی‌توانند حرف بزنند؟
این‌ها بخش کوچکی از سوالاتی است که ممکن است کودک سه ساله از شما بپرسد. سوالات بچه‌ها تمام‌نشدنی هستند. انگار به یک منبع تمام‌نشدنی سوال متصل شده باشند. برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها چند راه دارید؛ راه اول این است که با یک «نمی‌دانم» ساده ماجرا را تمام کنید. (که قطعا نمی‌توانید! چون آن وقت یک ساعت گریه در انتظارتان است.)
راه دوم این است که بگویید: «نمی‌دانم اما می‌توانیم جواب را پیدا کنیم.» و آن وقت میتوانید از کتاب‌ها کمک بگیرید. به این ترتیب هم وارد وادی آموزش غیرمستقیم می‌شوید؛ و هم میتوانید روش‌های مختلف تحقیق، چگونگی استفاده از فهرست کتاب، توجه به جزییات در نقاشی‌ها را به بچه‌ها بیاموزید.
-
رفیق بی‌دردسر
بر همگان واضح و مبرهن است (گاهی هم نیست!) که رفیق بی‌کلک فقط کتاب! چرا؟ اول از همه این‌که کتاب‌ها هیچ آلودگی صوتی‌ای ندارند، برای همین رفیق و همنشین خوبی، برای وقت بیماری، زمان خواب و خلاصه هرجا و هرزمانی که فکرش را بکنید، هستند.
نکته دوم این‌که کتاب‌ها نسبت به بسیاری از ابزارهای سرگرمی کودکان، هزینه کمتری دارند؛ و البته که این یک مورد کوچک است چرا که یک کتاب می‌تواند نقش رفیق شما در نمایش‌های‌تان با کودک را بازی کند. میتوانید قصه‌اش را بازسازی کنید، میتوانید از شعرهایش برای یک سرود دسته‌جمعی خانوادگی وقتی در ماشین نشسته‌اید و ترافیک تا خود قیامت ادامه دارد، کمک بگیرید. از این‌ها گذشته، عمر کتاب‌ها هرگز تمام نمی‌شود. یک کتاب می‌تواند خاطرات کودکی فرزندتان را بسازد بعد به کودک همسایه برسد و این چرخه سرگرمی و لذت تا ابد ادامه داشته باشد.
-
سفر به مدرسه‌ی باهوش‌ها
آن مثال «کار نیکو کردن از پر کردن است» را شنیده‌اید؟ کتاب خواندن برای بچه‌ها مصداق بارز این مثال است. کتاب‌ها حتی اگر یک کتاب شعر ساده باشند، کمک می‌کنند تا هوش موسیقی بچه‌ها رشد کند. آن‌ها از لابه‌لای همین شعرهای ساده معنا و مفهوم کلمات هم‌وزن، ریتم و تن صدا را متوجه می‌شوند.
یا کتاب‌هایی که رنگ و لعاب جذاب‌تری دارند و جزییات ساده‌ای را نشان می‌دهند، بهترین ابزار برای آموزش تن رنگ‌ها، حجم و عمق تصویر و شکل و… هستند. می‌بینید! برای آموزش مفاهیم لازم نیست از همان اول به کلاس‌های خاص و ویژه بروید، کافی است یک کتاب بردارید و از روی همان ساعت‌ها با کودکتان وقت بگذرانید. راستی تا یادمان نرفته این نکته را هم اضافه کنیم که حین این بازی‌ها به چگونگی یادگیری بچه‌ها هم توجه کنید.
مثلا اگر کودکتان بعد از دوبار شنیدن یک شعر توانست آن را از حفظ بخواند، به این حافظه خوب بها بدهید. یا مثلا اگر تصمیم گرفت قصه ناتمام را به روش خودش تمام کند، میتوانید زمینه را برای پرورش یک نویسنده خوش‌فکر آماده کنید.
کتاب کودک خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
- ظاهر فیزیکی کتاب
حتما شما هم بچه‌هایی را دیده‌اید که هرچیزی را سریع می‌خورند. این عادت تقریبا تا دوسالگی طبیعی است چون تنها راه کشف و شناخت بچه‌ها در ذهنشان، دهان است. بعد از آن هم نوبت به پاره کردن ورق کتاب‌ها می‌رسد. متاسفانه یا خوشبختانه این یکی هم طبیعی است چرا که بچه‌ها هنوز حرکت ظریف دست را بلد نیستند و ممکن است ناخودآگاه کتاب را پاره کنند.
بنابراین سراغ کتاب کودکی بروید که جلدش سخت و صفحاتش محکم باشد.
ابعاد کتاب هم بهتر است استاندارد باشد. کتابهاییکه خیلی سنگین یا خیلی بزرگ هستند و کودک مجبور است برای استفاده از آن‌ها از دیگران کمک بگیرد، شاید چندان جالب نباشند. چراکه بچه‌ها عاشق مستقل شدن هستند. هرچند این وسط انواع دایرالمعارف‌های اولیه، کتابهاییکه اولین صداها و آواها را به بچه‌ها نشان می‌دهند، استثنا هستند و میتوانید سراغشان بروید.
- محتوا
کتاب خوب باید محتوایی متناسب با علایق فرزندتان داشته باشد. لزوما هر کتابی که گران‌تر است، برای کودک شما مناسب نیست. بعضی از بچه‌ها عاشق شعر هستند، برخی دیگر از داستان‌های ماجراجویانه خوششان می‌آید و برخی ممکن است تخیل قوی‌ای داشته باشند و در سنی خاص از داستان ساده‌ای یک ماجرای ترسناک بسازند. مطالعه کتاب کودک قبل از خرید و توجه به روحیه و حساسیت بچه‌ها کمک می‌کند که کتاب متناسبی انتخاب کنید.
- رنگ‌ها و طرح‌ها
از آن‌جایی که بچه‌ها نمی‌توانند کتاب را بخوانند، تصاویر برایشان حکم قصه‌گو را دارند. کتابی که علی‌رغم داستان خوب و غنی، تصویرسازی مناسبی نداشته باشد، همان اول ماجرا توسط بچه‌ها به اعماق کتابخانه پرتاب می‌شود.
نوع نقاشی‌ها، رنگ‌های به کار رفته آن‌ها (مثلا تصاویر بی‌روح با رنگ‌های خنثی)، کیفیت تصاویر و مرتبط بودن آن‌ها با فضای داستان هم از دیگر مواردی است که می‌تواند عیار یک کتاب کودک خوب را مشخص کند.
چطور کتاب خوب انتخاب کنیم؟
- کانال‌های فعالان حوزه کتاب کودک، روانشناس‌هایی که کتاب‌های متناسب با سن بچه‌ها را معرفی می‌کنند، دنبال کنید. در شبکه‌های مجازی هم بسیاری از مادران معمولا از تجربه‌های‌شان هنگام خرید کتاب کودک می‌گویند. استفاده از این تجربه‌ها، دیدن واکنش بچه‌ها به یک کتاب و گفتگو با سایر دغدغه‌مندان حوزه کتاب کمک می‌کند تا انتخاب بهتری داشته باشید.
- به لیست نشرهای کتاب کودک توجه کنید! همیشه ویترینی از تازه‌ها برای یک کشف تازه وجود دارد با این وجود کتاب‌هایی هستند که با وجود عمر زیاد هنوز برای بچه‌ها جذابند. هنگام خرید به نشر کتاب مورد نظر هم دقت کنید تا از کیفیت نهایی مطمئن باشید.
- بچه‌ها هم مثل ما از یک نویسنده خاص ممکن است خوششان بیاید. یا حتی دوست داشته باشند داستان‌هایی که می‌خوانند یک شخصیت ثابت داشته باشد. مجموعه کتاب‌ها با محوریت یک شخصیت یا پیدا کردن نویسنده‌ها و مترجم‌هایی‌که کودک از خواندن و تماشای کارهای‌شان لذت می‌برد، یکی از راه‌هایی است که کمک‌تان می‌کند تا کتاب جذاب‌تری را به خانه ببرید.
چطور بچه‌ها را به کتاب‌خواندن عادت بدهیم؟
برای این‌که کتاب‌ها تبدیل به رفقای ثابت بچه‌ها بشوند؛ راهکارهای زیادی وجود دارد که به چند موردش اشاره می‌کنیم:
- بچه‌ها از پدر و مادر الگو می‌گیرند، پس در قدم اول خودتان با کتاب‌ها دوست شوید، وقتی کنارشان هستید در اوقات فراغت کتاب بخوانید.
- برای بچه‌ها کتابی بخرید که متناسب با سن، علاقه و ویژگی‌های فردی‌شان باشد.
- با کتاب مثل یک کالای لوکس و تزیینی برخورد نکنید. کتاب را به عنوان یک دوست خوب که هرگوشه‌ی خانه ممکن است چشم‌تان به آن بخورد، و هر زمانی وقت مطالعه‌اش است، معرفی کنید.
- برای پاسخ دادن به سوالات بچه‌ها از کتاب‌ها کمک بگیرید تا متوجه بشوند که کتاب می‌تواند منبع الهام‌شان باشد.
- یک کتابخانه خانوادگی داشته باشید. بچه‌ها با دیدن کتاب‌هایی که خوانده‌اید وسوسه می‌شوند تا وارد وادی کتاب خواندن بشوند.
- عادت به کتاب خواندن در زمانی خاص (مثل قبل از خواب یا ساعتی مشخص در روز) را در خانواده جا بی‌اندازید. مثلا هر شب بعد از شام، تمام ابزارهای الکترونیک را کنار بگذارید و کتاب بخوانید. حتی میتوانید راجع به کتاب‌هایی که خوانده‌اید صحبت کنید. به این ترتیب هم تفکر نقادانانه را در بچه‌ها پرورش می‌دهید و هم میتوانید در بچه‌ها اعتماد به نفس بیشتری ایجاد کنید تا بتوانند از موارد مورد علاقه‌شان صحبت کنند.
- خرید کتاب را به عنوان جایزه یا پاداش مطرح نکنید. کتاب را به عنوان ابزاری ضروری در لیست خرید ماهیانه بچه‌ها بگنجانید.
رنگی‌تر شدن دنیای بچه‌ها با کتاب
کتاب‌ها می‌توانند به دنیای بچه‌ها عمق و معنا بدهند. یک کتاب کوچک و ساده می‌تواند نقش ساعت‌ها کلاس تربیتی را داشته باشد. یا مواد خام اولیه برای پرورش تفکر کودک باشد. برای همین هم انتخاب کتاب کودک مناسب در عین شیرین بودن بسیار سخت است چراکه باید هنگام انتخاب به مواردی مثل علاقه، کیفیت کتاب، نوع محتوا، سبک ترجمه، نویسنده و… توجه کرد.
خب! اگر دوست دارید تمام این موارد را در کنار هم داشته باشید، فروشگاه پیدایش همین‌جاست و می‌تواند یک مرجع خوب برای یک انتخاب مناسب باشد.